Numer ISBN jest jednym z narzędzi pomagających wydawcom w walce w ochronie majątkowych praw autorskich. Przyjrzyjmy mu się więc dokładnie.

Idea numeru ISBN wywodzi się z Wielkiej Brytanii, gdzie jego początki sięgają 1966 roku kiedy to był jeszcze systemem krajowym. Jako międzynarodowy system został przyjęty w 1970 roku. Do jego stosowania Polska przystąpiła w cztery lata później. Sama nazwa ISBN oznacza International Standard Book Number (System), czyli system międzynarodowego standardowego numeru książki. Każda książka na swój unikalny numer. Nawet różne wydania tej samej książki mogą mieć odmienne numery ISBN. W Polsce tytuły opatrzone numerem ISBN drukowane są w tygodniku "Przewodnik Bibliograficznym", wydawanym od 1986 roku. Więcej informacji na temat tego czasopisma znaleźć można na jego stronie internetowej.

Numer ISBN nadaje się na życzenie wydawcy. Jego umieszczenie jest dobrowolne. Zaleca się, by obejmować nim książki (wydane w wszelkiej formie), dodatki multimedialne do książek, mapy, atlasy, programy komputerowe i filmy edukacyjne. Natomiast nie zaleca się, by stosować je w przypadku nadbitek, reklam, ulotek, programów, katalogów wystaw, skryptów, formularzy, kalendarzy, ankiet, czy publikacjom bez tekstu. Nie otrzymują numeru ISBN czasopisma, dla których przeznaczony jest numer ISSN.

Na stronach ISBN International znajduje się informacja mówiąca, że numerem ISBN objęte jest 100% wydawców. To bardzo optymistyczne założenie wydawało się być trudnym do przyjęcia. Jednak weryfikacja książek kilku mniejszych wydawców okazała się pozytywna. Wszystkie książki opatrzone były numerem ISBN. Powodem takiego zainteresowania numerem ISBN jest prawdopodobnie zerowa stawka podatku od towarów i usług na publikacje nim objęte. Ponadto w Polsce przydział numerów ISBN jest darmowy. Dla odmiany USA dziesięć numerów ISBN kosztuje prawie 270 dolarów (przy zamówieniu 10 tyś. numerów płacimy już tylko ok.34 centów za jeden numer).

Numer ISBN składa się z 10 cyfr. Drukuje się go na stronie redakcyjnej i czwartej stronie okładki. Poszczególne grupy cyfr w druku najczęściej rozdzielane są za pomocą myślników. Jest to jednak wyróżnienie jedynie estetyczne, bowiem dam numer ISBN jest szeregiem ciągłym bez myślników. Wyróżnione za ich pomocą kolejne sekwencje oznaczają.

a) kraj - widniejące tu numery nie są przydzielane kolejno. Polska oznaczona jest numerem 83. Pozostałe kraje mają następujące numery: 0-5,7,80-93,950-989,9944-9989,99901-99953. Pełna lista z przypisanymi krajami znajduje się na stronach ISBN International.

b) numer wydawcy - O numer ISBN może ubiegać się nie tylko wydawca prowadzący działalność gospodarczą w ramach przedsiębiorstwa, ale także osoba prywatna. W celu uzyskania numerów ISBN należy złożyć wniosek do Krajowego Biura Numerów ISBN, który mieści się przy Bibliotece Narodowej. (al. Niepodległości 213, 02-086 Warszawa; tel. 608-24-10 tel./fax 608-24-33 bnisbn@bn.org.pl)
Wzory formularzy dla firm i dla osób prywatnych umieszczone są na stronie BN. Oboje są traktowani jednakowo - jako wydawcy. Co ważne, przydział numerów ISBN jest bezpłatny. Dlatego mogą z niego korzystać duzi i mali wydawcy. Dopiero kiedy wydawca otrzyma numer może go wykorzystać. O każdym wykorzystanym numerze trzeba zawiadomić biuro, które go wydało. Informacja taka musi być także udzielona o błędnie wydrukowanym numerze.

c) numer publikacji - przydzielając numery ISBN biuro krajowe kieruje się przewidywaną liczbą publikacji jaka może być wydana przez danego wydawcę. Na tej podstawie do numeru wydawcy wydawany przypisywany jest szereg numerów publikacji. W razie wyczerpania przez wydawcę wszystkich przydzielonych num numerów ISBN składa wniosek o nowe numery. Nie otrzymuje wtedy następnych numerów ISBN do swojego numeru wydawcy, ale nowy numer wydawcy z nową pulą numerów publikacji. Tak więc jeden wydawca może mieć kilka numerów wydawcy.

d) cyfra kontrolna - Jest to suma kolejnych cyfr numeru ISBN pomnożona przez ich miejsce w szeregu. Wynik dzielmy przez 11 i otrzymana reszta jest cyfrą kontronlną. Liczbę kontrolną "10" zastępuje się znakiem "X". Tak więc dla przykładowego numeru 83-123-9876 obliczenie będzie wyglądało następująco: 1x8 + 2x3 + 3x1 + 4x2 + 5x3 + 6x9 + 7x8 + 8x7 + 9x6 = 8 + 6 + 3 + 8 + 15 + 54 + 56 + 56 + 54 = 260. 260/11 = 23 + 7. Cyfrę kontrolną można obliczyć też na stronie internetowej. Poprawność cyfry kontrolnej można sprawdzić w internecie na jednej z wielu stron oferujących taką możliwość.

Od 1.I.2007 numer ISBN składał się będzie z 13 cyfr. Oficjalny komunikat Krajowego Biura ISBN w tej sprawie znajduje się na jego stronie www. Zmiana ta jest spowodowana wyczerpującym się zasobem nowych numerów. Ciekawym narzędziem jest umieszczony na stronach ISBN International konwerter staego formatu na nowy.

Ze stron internetowych najlepiej sprawdzić witrynę ISBN International - http://www.isbn-international.org/

Ciekawą i przydatną stroną jest wyszukiwarka ISBN umieszczona na stronie http://www.isbn.pl. Umożliwia ona poznanie danych bibliograficznych książki po wpisaniu jej numeru ISBN. Niestety wyszukiwarka pomoże nam jedynie z książkami angielskojęzycznymi, niemieckimi, francuskimi i hiszpańskimi. Dla pięciu sprawdzanych książek w czterech przypadkach wyszukiwarka zadziałała. W piątym nie znalazła wyniku dla książki.

Jak wygląda nadanie numeru ISBN w praktyce? Po wysłaniu wniosku do krajowego biura ISBN otrzymałem bezpłatnie nie tylko numery ISBN, ale także formularz informacyjny który należy wysłać w razie publikacji tytułu opatrzonego numerem ISBN. Do korespondencji dołączono także instrukję umieszczania numeru ISBN. List zwrotny z krajowego biura ISBN dotarł w przeciągu tygodnia i nie poniosłem żadnych kosztów w związku z jego otrzymaniem.