Publikowanie fotografi archiwalnych cz.2

czasowe ograniczenia ochrony prawno-autorskiej

Podstawowe znaczenie dla określenia granic czasowych ochrony prawno-autorskiej przedwojennego utworu fotograficznego mają pierwsze dwa punkty art. 36 UPA. W myśl tego przepisu prawa autorskie gasną wraz z upływem lat siedemdziesięciu od śmierci twórcy, lub od daty pierwszego rozpowszechnienia. Rozpatrzmy więc oba przypadki w świetle naszego tematu. Dysponując fotografią musimy ustalić, czy znany jest nam twórca, czyli autor zdjęcia. Dla ustalenia autora szczególnie istotne mogą być informacje umieszczone na fotografii. Podam więc kilka przykładowych sposobów oznaczania zdjęć przez autorów.

a) pieczątka indywidualna fotografa (przykład 2.1)


b) oznaczenie na papierze fotograficznym lub tekturze. Tego typu oznaczenie występuje w kilku formach. Po pierwsze może to być tekturka indywidualna zakładu fotograficznego na której naklejony jest papier fotograficzny ze zdjęciem. Taka technika była popularna szczególnie pod koniec XIX i w pierwszym dziesięcioleciu XX wieku. Oznaczenie może być też wydrukowane na indywidualnym papierze fotograficznym. W takim przypadku oznaczenie znajduje się na rewersie zdjęcia. Kolejną formą może być oznaczenie wytłoczone na tekturze stanowiącej passepartou zdjęcia (przykład 2.2)


c) oznaczenie przyklejone do fotografii. Stanowi je osobna wizytówka, lub karta papieru z oznaczeniem fotografa.

d) opisanie zdjęcia. Najczęściej spotykaną formą oznaczenia autorstwa jest adnotacja w formie "fot. A. Kowalski".

Poza wskazanymi przykładami istnieją także inne możliwości ustalenia autora zdjęcia. Autorstwo fotografii można przypisać na podstawie kontekstu w jakim zostało osadzone. W szczególności będzie to pozycja w ramach większej ilości fotografii oznaczonego autora. Może to być także ustalenie autorstwa na podstawie opublikowanego albumu. Należy bowiem pamiętać, że może istnieć kilka odbitek tej samej fotografii. Należy przyjąć iż każda metoda pozwalająca ustalić autora jest przydatna.

Jeśli natomiast nie znamy autora, należy ustalić datę pierwszego rozpowszechnienia. Bieg terminu wygaśnięcia praw autorskich liczy się od końca roku w którym rozpowszechniono utwór. Powszechną praktyką jest, że zdjęcia wywołuje się w krótkim czasie po ich wykonaniu. Można więc w razie wątpliwości przyjąć iż datą pierwszego rozpowszechnienia jest data wykonania zdjęcia. Wydaje się, że ten sposób ustalenia daty pierwszego rozpowszechnienia będzie najpowszechniejszy. Niemniej można sobie wyobrazić inne okoliczności (takie jak np. opis w albumie, położenie zdjęć w archiwum względem innych dokumentów z oznaczoną datą, fotografia z balu sylwestrowego) które pozwolą ustalić inną datę pierwszego rozpowszechnienia, niż rok wykonania zdjęcia. Dla określenia daty wykonania zdjęcia można posłużyć się w szczególności

a) identyfikacją na podstawie opisu zdjęcia. Szczególnie pomocne są tu zdjęcia opisane datą wykonania. (przykład 3.1) Może być to także opis wspominający szczególne wydarzenie jak np. zaprzysiężenie prezydenta, czy 40 rocznica koronacji


b) identyfikacja na podstawie przedmiotów, postaci występujących na zdjęciu, czy okolicznościach jego wykonania. Na tej podstawie najłatwiej określić rok wykonania zdjęcia jeśli znajduje się na nim przedmiot opisany datą. W szczególności będzie to tablica pamiątkowa (przykład 3.2), lub puchar, czy dyplom.
Jednak brak takiego przedmiotu nie przesądza o niemożliwości ustalenia daty wykonania zdjęcia. Czasem gdy ustalenie daty wykonania wydaje się wręcz nieprawdopodobne, wcale nie oznacza to iż jest to niemożliwe. Dla zilustrowania problemu posłużę się przykładem.


Zdjęcie 3.3 przedstawia anonimową z pozoru grupę żołnierzy. Dokładna analiza oznaczeń na kołnierzach, identyfikacja personaliów osób siedzących w pierwszym rzędzie, stopni wojskowych w chwili wykonania zdjęcia i odznaczeń jakie noszą pozwala stwierdzić iż zdjęcie zostało wykonane 3 września 1928 roku w trakcie promocji V rocznika Oficerskiej Szkoły Inżynierii.

Należy jednak pamiętać, że samo ustalenie daty pierwszego rozpowszechnienia zdjęcia w przypadku braku informacji na temat autora nie daje możliwości swobodnego publikowania zdjęć. Należy się liczyć z ograniczeniem jakie podałem w części pierwszej tego tekstu. Chodzi o zdjęcia odtwarzające inny utwór, którego autor jest znany. W takim przypadku czas ochrony należy liczyć od daty śmierci autora utworu uwiecznionego na zdjęciu, a nie od dat związanych z autorem, czy rozpowszechnieniem zdjęcia jako takiego. Jeśli nie jest znany autor utworu prezentowanego na zdjęciu czas ochrony liczyć będziemy od dat związanych z fotografią na której jest widoczny. Nie ma bowiem możliwości by na zdjęciu znalazł się przedmiot wykonany później niż samo zdjęcie.